Dərmanlar tibbin ən güclü alətlərindən biridir. Onlar xəstəliklərin müalicəsi, simptomların yüngülləşdirilməsi və həyat keyfiyyətinin artırılması üçün istifadə edilir. Lakin hər dərmanın faydası ilə yanaşı, müəyyən riskləri və yan təsirləri də ola bilər. Buna görə də dərman təhlükəsizliyi – yəni onların düzgün istifadəsi və mənfi nəticələrinin idarə olunması – müasir səhiyyənin əsas prioritetlərindən sayılır.
Yan təsirlər nədir?
Yan təsir – dərman maddəsinin orqanizmdə məqsədindən kənar yaratdığı arzuolunmaz təsirdir. Bunlar yüngül (məsələn, başgicəllənmə, ürəkbulanma) və ya ağır (anafilaktik şok, qaraciyər zədələnməsi və s.) ola bilər.
Ən çox rast gəlinən yan təsirlər:
•Həzm sistemində narahatlıq
•Dəri səpgiləri, qaşınma
•Yuxululuq və ya baş ağrısı
•Qan təzyiqinin düşməsi və ya artması
Yan təsirlər insanın yaşına, cinsinə, digər dərmanlarla qarşılıqlı təsirinə və genetik xüsusiyyətlərinə görə dəyişə bilər.
Risk faktorları
Dərman istifadəsi ilə bağlı risklər aşağıdakılarla bağlı ola bilər:
1.Dozadan artıq qəbul
2.Uzunmüddətli istifadə
3.Digər dərmanlarla qarşılıqlı təsir
4.Orqan funksiyalarında çatışmazlıq (böyrək, qaraciyər və s.)
5.Allergik meyllər
6.Uşaqlar, yaşlılar və hamilələrdə xüsusi risklər
Təhlükəsizlik necə təmin olunur?
1. Klinik sınaqlar
Dərmanlar bazara çıxmazdan əvvəl genişmiqyaslı sınaqlardan keçir. Bu mərhələlərdə onların effektivliyi və təhlükəsizliyi qiymətləndirilir.
2. Farmakonəzarət
Dərman bazara çıxdıqdan sonra belə, onun istifadəsi və təsirləri daimi şəkildə izlənilir. Bu sistemə farmakonəzarət deyilir. Əgər dərman ciddi yan təsir yaradırsa, onun istifadəsi məhdudlaşdırıla və ya tamamilə dayandırıla bilər.
3. Pasiyent və həkim maarifləndirilməsi
Hər bir xəstə dərmanın istifadəsi barədə dəqiq məlumatlandırılmalı, həkimlər isə yan təsirləri vaxtında tanıyıb müdaxilə edə bilməlidirlər.
Risklərin idarə olunması yolları
•Ətraflı anamnez yığmaq – xəstənin əvvəlki dərman reaksiyalarını və xroniki xəstəliklərini nəzərə almaq
•Dozaların düzgün tənzimlənməsi
•Dərman-dərman qarşılıqlı təsir analizləri
•Alternativ müalicə yollarının qiymətləndirilməsi
•Əlavə laborator nəzarət (məsələn, qaraciyər və böyrək testləri)
Pasiyentlər üçün tövsiyələr
•Heç bir dərmanı özbaşına qəbul etməyin.
•Həkimə bütün qəbul etdiyiniz dərmanlar və əlavələr barədə məlumat verin.
•Əgər dərman qəbul etdikdən sonra özünüzü pis hiss edirsinizsə, dərhal həkimə müraciət edin.
•Dərmanların saxlanma və istifadə qaydalarına ciddi əməl edin.
Dərmanlar düzgün istifadə edildikdə xəstəliklərlə mübarizədə çox təsirli vasitədir. Lakin təhlükəsizliyi təmin etmək üçün həm səhiyyə işçiləri, həm də pasiyentlər məsuliyyətli olmalıdır. Yan təsirlərin vaxtında aşkarlanması və risklərin düzgün idarə olunması ilə dərmanların faydası maksimuma, ziyanı isə minimuma endirilə bilər.
