Maqnezium (Mg) insan bədənindəki həyati mineraldan biridir. Son iyirmi ildə aparılan tədqiqatlar maqneziumun həm hüceyrə, həm də hüceyrədaxili proseslərdə çox əhəmiyyətli rola sahib olduğunu göstərdi.
Maqneziumun bu qədər vacib olmasının əsas səbəbi: Bədənimizdəki 300-dən çox fermentin fəaliyyət göstərməsi üçün əsas rol oynamasıdır. Bədən bu vacib elementi təkbaşına istehsal edə bilmədiyi üçün onu xaricdən qidalar vasitəsi ilə almalıdır.
Orta yaşlı bir insanda təxminən 24 qram maqnezium var. Bədənimizdəki maqnezium ehtiyatları daim doldurulmalıdır. Başqa sözlə, bu mineralın öz funksiyalarını yerinə yetirməsi üçün bədənin maqnezium təlabatı daim ödənilməlidir .
Təbiətdə maqnezium torpaq və dəniz suyunda olur. Bitkilər torpaqda olan maqneziumdan istifadə edirlər. Maqnezium əslində bitki dünyasının dəmiridir. Dəmir insan bədənindəki hemoglobin quruluşuna daxil olduğu kimi, maqnezium da bitkilərdəki xlorofilin quruluşuna daxil olur.
İnsan bədənindəki maqneziumun 60% -i sümüklərdə və dişlərdədir. Qalan 40% yumşaq toxumalarda (əzələ) və yalnız 1% qandadır. Maqnezium digər orqanlara nisbətən beyində və ürəkdə daha çox cəmlənmişdir.
Qan testləri zamanı qanda az miqdarda maqnezium olmağı maqnezium çatışmazlığının göstəricisi deyil.
Maqneziumun faydaları
Maqnezium maddələr mübadiləsi üçün çox faydalıdır.
Maqnezium əsas funksiyasının 40%-i qan və əzələ sistemində özünü göstərir. Əzələlərin gücləndirilməsində, protein sintezində və ferment sisteminin fəaliyyətində, böyüməkdə və hüceyrələrin yenilənməsində vacib rol oynayır.
Maqneziumun əsas faydaları bunlardır:
- Hormonların (insulin, tiroid hormonları, estrogen, testosteron, DHEA) idarə edilməsində
- Sinir hüceyrələri arasında ötürülməni təmin edən neyrotransmitterlərin (dopamin, katexolamin, serotonin, GABA) adlanan maddələrin idarə edilməsində
- Mineral və elektrolitlərin təmin edilməsində,
- Hüceyrə membranının elektrik potensialını dəyişdirərək bir çox hormonun, qidanın və neyrotransmitterin tutulma və sərbəst buraxılmasının idarə edilməsində mühüm rol oynayır.
Maqneziumun digər minerallara təsiri və faydaları aşağıdakılardır:
- Bədəndəki kalsium və kaliumun fəaliyyətini artırır. Məsələn, maqnezium çatışmazlığında maqneziuma bağlı ferment olan Na + -K + -ATFaza aktivliyi azalır və hüceyrənin kalium saxlama qabiliyyəti düşür.
- Maqnezium hüceyrələrimizi alüminium, nikel, kadmiyum, civə və qurğuşun kimi zərərli elementlərdən qoruyur.
- Hüceyrədə reaksiyalar arasında fosfat qruplarının və reaksiyaların, xüsusən enerji mübadiləsi, qlikoliz, oksidləşdirici fosforlaşma, nukleotid metabolizmı, protein sintezi və plazma membranlarına bağlanmaq üçün molekulların seçilməsi ilə əlaqəli aktivləşmələrdə rol oynayır.
Maqnezium bağırsaqlardan əmələ gələrək bədənimizə daxil olur və böyrəklərdən xaric olur.Maqneziumun udulması üçün D vitamini və paratiroid hormonu kifayət qədər olmalıdır.
Maqnezium çatışmazlığının simptomları:
Maqnezium çatışmazlığına tibbdə hipomaqnezemiya deyilir. Cəmiyyətdə hipomaqnezemiyanın çoxluğu ilə bağlı dəqiq bir məlumat olmasa da, xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələrdə aparılan müayinələr zamanı xəstələrin 6.9-11 %-də maqnezium səviyyəsinin aşağı olduğu aşkar edilmişdir.
Hipomaqnezemiya simptomları ürəyə təsiri, metabolik təsir və nevroloji təsir kimi 3 qrupa bölünür.
Erkən siptomlar arasında;
- iştahsızlıq,
- ürək bulanması,
- qusma,
- yorğunluq və zəiflik daxildir.
Şiddətli maqnezium çatışmazlığında
Emosional simptomlar
- Əsəbilik
- Qıcıqlılıq
- Əhval-ruhiyyə dəyişikliyi
Fiziki simptomlar
- Artmış yorğunluq
- Səyrimələr
- Qıcolmalar
- Zəif yuxu
Koqnitiv simptomlar
- Diqqət və yaddaş pozuntusu
Bundan əlavə ürək ritminin pozulması, fibromialgiya kimi əlamətlər ola bilər.
İzahsız hipokalsemiya (qanda kalsium çatışmazlığı) və hipokaliemiya (qanda kalium çatışmazlığı) bədəndə maqnezium çatışmazlığının da ola biləcəyini ehtimal edir.
Maqnezium çatışmazlığının səbəbləri
21-ci əsrdə maqnezium qəbulunda% 50-dən çox azalma olduğu təxmin edilir. Qida emalı yediyimiz məhsullarda olan maqneziumda azalmaya səbəb olur. Uzun müddət bişirilən tərəvəzlərdə maqnezium nisbəti azalır. Bununla birlikdə, bütün ekosistemdə maqnezium miqdarının azalmasına səbəb olan müxtəlif amillər (turşu yağışı, süni gübrələrin və pestisidlərin istifadəsi və s.) var. Eyni şəkildə sərt quyu suyunda bol miqdarda maqnezium olsa da, son illərdə insanların üstünlük verdiyi yumşaq içməli sular maqneziumda miqdarı baxımından daha kasıbdır.
Həm qidalarda olan maqnezium çatışmazlığı, həm də yemək vərdişlərindəki dəyişikliklər səbəbindən maqnezium çatışmazlığı artıq tez-tez rastlaşdığımız bir haldır.
Maqnezium ifrazı həddindən artıq tərləyən, işlədici və ya sidikqovucu dərmanlardan istifadə edən insanlarda daha yüksəkdir. Stres, hamiləlik, süd vermə kimi vəziyyətlərdə bədənin maqneziuma ehtiyacı artır. Yaş artdıqca magnezium qəbulu azalır. Bədən xaricdən bu mineraldan kifayət qədər ala bilmirsə, sümüklərdə yığılmış maqneziumu istehlak etməyə başlayır. Maqneziuma ehtiyac yaşa və həyat tərzinə görə dəyişir.
Bundan başqa insan bədənindəki bəzi xəstəliklər də maqnezium çatışmazlığına səbəb ola bilər:
Şəkərli diabet
1-ci və 2-ci tip diabetlərdə maqnezium çatışmazlığı ən çox görülən səbəbləridir. Diabetli xəstələrin 25-39 % -da hipomaqnezemiya müşahidə edilmişdir.
Alkoqolizm
Hipomaqnezemiya kəskin və xroniki alkoqolizmdə ümumi bir vəziyyətdir. Alkoqollu şəxslərin 30 %-da hipomaqnezemiya müşahidə edilə bilər. Alkoqoliklərdə maqnezium çatışmazlığına; qidalanma, ishal və qusma, qaraciyər çatışmazlığı səbəbindən az maqnezium udma, D vitamini çatışmazlığı səbəbindən bağırsaqdan maqnezium ala bilməmək kimi səbəblər göstərilə bilər.
Endokrin səbəblər
PTH (Paratiroid hormonu) maqneziumun udulmasını artırsa da, bu hormonun həddindən artıq sərbəst buraxılması hallarında maqnezium konsentrasiyası azalmağa meyllidir. Hiperaldosteronizm (böyrəküstü vəzin həddindən artıq aldosteron ifrazı) maqnezium çatışmazlığına səbəb olan başqa bir endokrinoloji vəziyyətdir.
Mədə-bağırsaq xəstəlikləri
Bağırsağın iltihabi xəstəliyi, Kron xəstəliyi, seliakiya xəstəliyi və qıcıqlanmış bağırsaq sindromu kimi xəstəliklərində də hipomaqnezemiya görülə bilər, çünki maqnezium udulması bu xəstəliklərdə azalır.
Böyrək xəstəlikləri
Maqnezium böyrəklər tərəfindən xaric olunduğundan böyrək reabsorbsiyasındakı bəzi pozğunluqlar hipomaqnezemiya ilə nəticələnə bilər.
Xəstəliklər səbəbi ilə qəbul edilən dərmanlar
Kimyaterapiya dərmanları və bəzi antibiotiklər bədəndəki maqnezium miqdarına mənfi təsir göstərdiyindən bu dərmanları uzun müddət istifadə edən insanlarda maqnezium çatışmazlığı görülə bilər.
Maqnezium çatışmazlığının müalicəsi
Maqnezium çatışmazlığı olduğunu düşünən insanlar ilk olaraq bir həkimə müraciət etməlidirlər. Maqnezium çatışmazlığının müalicəsində maqnezium dərmanları və ya maqnezium ehtiva edən multivitaminlər istifadə olunur. Qeyd edək ki, Zedpharma firmasının “MAQNİSAN” preaparatı maqnezium çatışmazlığı və profilaktikası üçün rahatlıqla istifadə edilə bilər. Bununla birlikdə, sağlam qidalanma ilə təbii olaraq alınan maqnezium da vacibdir. Maqnezium preparatları ümumiyyətlə maqnezium duzu şəklindədir. Bədənin müxtəlif maqnezium duzlarının mənimsənilməsində və istifadəsində fərqlər var. Bu səbəbdən bir mütəxəssisə müraciət etmədən müalicəyə başlanılmamalıdır.
Maqnezium tərkibli qidalar
Maqnezium bədən tərəfindən asanlıqla sorulan bir maddədir və gündəlik maqnezium ehtiyacı sağlam və təbii bir pəhriz ilə asanlıqla qarşılana bilər. Qidalardakı maqnezium miqdarının təxminən 40-60% -i bədən tərəfindən asanlıqla sorulur.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) və Alman Bəslənmə İnstitutunun (To the German Nutrition Institute-DGE) məlumatlarına görə insan orqanizminə gündə orta hesabla 280-350 mq maqnezium lazımdır. Xlorofil əsas tərkib hissəsi olduğu üçün tünd yaşıl tərəvəzlər, taxıl məhsulları, balıq, badam, fındıq, fıstıq, qoz, soya, qulançar, soğan, pomidor, yerkökü, kərəviz, Qruyer pendir, xurma, qara turp, günəbaxan, kakao, banan, zəngindir.
